درست پس از کشف، پرتوی ایکس راه خود را به پزشکی باز کرد و به یک بخش جداییناپذیردرتشخیص و درمان پزشکی تبدیل شد. از میکرو توموگرافی کامپیوتری پرتوی ایکس (micro-CT) در مطالعات پیشبالینی گرفته تا رادیوگرافی، فلوئوروسکوپی و توموگرافی کامپیوتری (CT) در مطالعات بالینی، دستگاههای پرتوی ایکس نقشی حیاتی در «نمایش غیر تهاجمی آنچه با چشم غیرمسلح دیده نمیشود» ایفا میکنند. در حالی که بیشتر دستگاههای پرتوی ایکس در اتاقهای سرب کوبی شده قرار دارند و اپراتور بیرون از اتاق مینشیند، برخی از انواع آنها نیازمند حضور اپراتور در اتاق تصویربرداری و در کنار دستگاه هستند. این نوع از دستگاهها بیشتر در اتاقهای جراحی مورد استفاده قرار میگیرند و تصاویر آنی یا در لحظه، از قسمتهای مختلف بدن را در اختیار اپراتورها قرار میدهند. یک نمونهی محبوب و پرکاربرد از این قبیل دستگاهها، دستگاه C-arm است.
C-arm چیست؟
دستگاه C-arm یک سیستم کمکجراحی مبتنی بر پرتوی ایکس با قابلیتهای رادیوگرافی و فلوئوروسکوپی است که با کمترین تهاجم تصاویری با کیفیت بالا و در لحظه را در اختیار کاربر قرار میدهد. چنین قابلیتهایی سیآرم را به یک همراه مفید و همهکاره برای جراحان و پزشکانی تبدیل میکند که نیازمند انجام کارها با سرعت و دقت فراوان هستند.
اجزای کلیدی دستگاه C-arm
مانند هر دستگاه مبتنی بر پرتوی ایکس دیگری، C-arm نیز از سه جزء کلیدی شامل منبع یا مولد پرتوی ایکس، آشکارساز پرتو و پنل کاربری تشکیل شده است. بازوی C شکل که نام C-arm برگرفته از آناست، بخشی است که منبع و آشکارساز را به هم متصل میکند و در مقابل هم قرار میدهد. این بازو امکان حرکت افقی، عمودی و چرخشی را برای به دست آوردن تصاویر در زوایا و فواصل بهینه فراهم میکند.
منبع پرتوی ایکس
مولد پرتوی ایکس مورد استفاده در C-arm تفاوت چندانی با مولدهای مورد استفاده در دستگاههای رادیوگرافی معمولی ندارد. این مولد وظیفهی تولید و انتشار پرتوی ایکس را بر عهده دارد. پرتوهای تولید شده از بدن بیمار عبور کرده و به آشکارساز میرسند. خروجی مولد (تنظیمات مربوط به پرتوی خروجی از مولد) را میتوان توسط اپراتور از طریق پنل کاربری در هر زمان تغییر داد و انعطاف پذیری عالی در کیفیت و جزئیات تصویر را فراهم کرد.
آشکارساز
همانطور که از نام آن پیداست، یک آشکارساز، پرتوی ایکس را شناسایی و آشکار کرده و به تصویر تبدیل میکند. انواع مختلفی از آشکارسازها وجود دارد، اما دستگاههای پرتوی ایکس مدرن، به ویژه دستگاههای سیآرم، از آشکارسازهای صفحه تخت (فلت پنل) [1] استفاده میکنند. این آشکارسازها رایجترین نوع آشکارساز مورد استفاده در رادیوگرافی دیجیتال هستند. فلت پنلها پرتوی ایکس را مستقیم یا غیرمستقیم به بارهای الکتریکی تبدیل میکنند و سپس این بارها خوانده شده و برای ایجاد تصویر نهایی مورد استفاده قرار میگیرند. در مقایسه با تقویتکنندههای تصویری [2] که در مدلهای قدیمیتر استفاده میشد، فلت پنلها، سبکتر، کوچکتر، بادوامتر هستند و حساسیت کمتری در مقابل اعوجاج و آرتیفکت دارند.
پنل کاربری
مولد و آشکارساز پرتوی ایکس قلب تپنده یک دستگاه سی آرم هستند. اما پنل کاربری نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. چرا که این بخش بیشترین تعامل را با کاربر دارد. از این رو پنل کاربری باید کاربرپسند بوده و کار با آن آسان باشد.
پنل کاربری شامل چندین اهرم برای کنترل حرکت دستگاه و موقعیتدهی به تیوب، چندین سوئیچ و دکمه برای کنترل تنظیمات پرتودهی، یک یا چند نمایشگر با کیفیت، نرم افزارهای پیشرفته برای نمایش و پردازش تصویر و غیره است.
سیآرم موبایل
هنگامی که تروما رخ میدهد یا جراحی در حال انجام است، بسیار مهم است که حرکت بیمار به حداقل برسد. در این حالت وجود یک سیآرم موبایل اهمیت دو چندان پیدا میکند. سیآرم موبایل از همان اجزای سیآرم معمولی و ثابت تشکیل شده است؛ با این تفاوت که میتوان آن را حرکت داد. این حرکت امکان قرارگیری راحت دستگاه را در عین ثابت نگه داشتن بیمار فراهم میکند. در دسترس بودن C-arm متحرک میتواند تأثیر مثبت زیادی بر دقت و کارایی فرآیندهای مختلف، به ویژه عملهای جراحی با دقت بالا داشته باشد و عوارض ناشی از حرکت بیمار حین جابهجایی را به حداقل برساند.
انواع سی آرم
کاربردهای مختلف نیازمند ابزار با اندازههای متفاوت هستند. برخی نیازمند دستگاهی کوچک و قابل حمل هستند تا در کنار تخت بیمار قرار بگیرد و امکان تصویربرداری در فضاهای کوچک را فراهم کند، برخی دیگر نیازمند دستگاه قدرتمند با قابلیت تصویربرداری از طیف وسیعی از اندامهای مختلف در زوایای مختلف هستند. برای پاسخ به این نیازها، سی آرم با ابعاد مختلف مینی، کامپکت، فول سایز و سوپر سی تولید میشود.
مینی سی آرم
کوچکترین عضو خانواده سی آرمها، مینی سی آرم است که انعطافپذیری بالایی برای تصویربرداری از اندامهای بالایی و پایینی و حتی شانه ارائه میدهد. این نوع سی آرم میتواند حتی در مطب پزشکان که فضای کمی در دسترس است نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
کامپکت سی آرم
سی آرم کامپکت کمی بزرگتر از مینی سی آرم و کمی کوچکتر از سی آرم فول سایز است. سی آرم کامپکت در عین ارائه قابلیتهای متنوع تصویربرداری از ارگانهای بزرگتر، فضای کمتری نسبت به سی آرم فول سایز اشغال میکند.
فول سایز سی آرم
سی آرم فول سایز پراستفادهترین و محبوبترین عضو خانواده سی آرمها است. فضای باز بین دو بازوی سی آرم در مدل فول سایز 26 اینچ (66 سانتیمتر) است که امکان قرار گرفتن تخت و بیمار در این فضا وجود دارد. این قابلیت، امکان تصویربرداری از اندامهای مختلف با اندازههای متفاوت را در زوایای مختلف ایجاد میکند.
سوپر سی سی آرم
با وجود نیاز به فضای بیشتر برای نگهداری و در نتیجه هزینههای نصب و نگهداری بیشتر، سی آرم سوپر سی برای بیمارانی که اضافه وزن دارند و یا عملهای جراحی نیازمند فضای بیشتر و همزمانی تصویربرداری و انجام عمل هستند، گزینه مناسبی است. این نوع سی آرم فضای خالی 33 اینچی (83 سانتیمتری) ارائه میکند.
سی آرم موبایل سه بعدی
سی آرمهای معمول، اغلب در مد رادیوگرافی یا فلوئوروسکوپی کار میکنند و تصاویر دو بعدی از جسم یا اندام نمایش میدهند. به دلیل نیاز روزافزون به اطلاعات بیشتر و دقیقتر از ناحیه مورد نظر و عدم توانایی تصاویر دو بعدی در ارائه این اطلاعات، سی آرم سه بعدی طراحی و اختراع شد. سی آرم سه بعدی نسخه ارتقا یافتهی سی آرمهای عادی است. این نوع سی آرم نه تنها میتواند تصاویر آگزیال، کرونال و ساجیتال ارائه کند، بلکه میتواند بازسازی سه بعدی دیجیتال از جسم نیز ایجاد کند. بازسازی سه بعدی درک بهتری از ارتباط ضایعه مورد نظر با بافتهای اطراف، دقت در جایگذاری ایمپلنتها و ... ارائه میکند.
کاربردها
سی آرم به خوبی جای خود را در مراقبتهای پزشکی باز کرده است و در طیف وسیعی از کاربردها، از جراحیهای ارتوپدی تا مدیریت درد، نقش مهمی ایفا میکند.
ارتوپدی
سی آرم تحول عظیمی در حوزه ارتوپدی با ایجاد دسترسی سریع و در لحظه به تصاویر با کیفیت بالا و جزئیات دقیق، ایجاد کرده است. نتایج عملهای ارتوپدی مثل تراز شکستگیها، کاشت ایمپلنتها، تعویض مفصل و ... با بهرهمندی از ویژگیهای منحصر به فرد سی آرم از نظر دقت و کارایی بهبود قابل توجهی را تجربه کردهاند.
فلوئوروسکوپی
مشاهده اندامهای درونی و ارگانها در لحظه و حین کارکرد اندام یک موضوع حیاتی و مهم در اعمالی مثل قرار دادن استنت در آنژیوگرافی، جایگذاری کاتترها در اورولوژی و سایر جراحیهای پیچیده است. دستگاههای سی آرم با مد فلوئوروسکوپی میتوانند تصاویر زنده از عملکرد اندام و حرکت اجسام خارجی در ارگان نمایش دهند.
مدیریت درد
زمانی که درمان هدفمند مورد نیاز باشد، سی آرم تصویربرداری در لحظه با رزولوشن بالا را امکانپذیر میکند. این قابلیت پزشکان را قادر میسازد تا تزریقهای تحت هدایت تصویربرداری مثل تزریق داخل مفصلی را با دقت بالاتر در عین راحتی بیشتر انجام دهند و باعث تسکین موثرتر دردهای حاد یا مزمن شوند.
امروزه سی آرم به یک بخش جداییناپذیر در بسیاری از عملهای جراحی تبدیل شده است. سی آرم رادیوگرافی و فلوئوروسکوپی با رزولوشن بالا را در دسترس قرار میدهد، دقت و اطمینان عملهای مختلف را افزایش میدهد و به پزشکان کمک میکند تا در مدت زمان عمل، که یک عامل حیاتی است، صرفهجویی کنند.
